Wentylacja jest jedną z podstawowych instalacji każdego budynku, która powinna działać sprawnie niezależnie od pory roku. Niestety problemy z działaniem systemu wentylacyjnego zdarzają się wciąż dość często, zwłaszcza w przypadku domów, w których wymieniono okna na całkowicie szczelne bez dostosowania do nich wentylacji. Poniżej przedstawimy, jakie konsekwencje może mieć nieprawidłowa wentylacja w domu, omówimy pokrótce systemy wentylacyjne oraz przytoczymy sprawdzone sposoby na poprawę skuteczności wymiany powietrza w domu.

Dlaczego należy zadbać o odpowiednią wentylację domu?

Przepływ powietrza w domu i każdym innym budynku, w którym spędzamy więcej czasu, jest niezwykle ważny – stojące powietrze bardzo szybko nasyca się różnego rodzaju zanieczyszczeniami i szkodliwymi substancjami.

Najszybciej zauważymy nadmierną wilgotność powietrza – bez napływu wystarczającej ilości świeżego powietrza już po kilku dniach wilgoć zacznie osiadać na szybach, a później będzie przenikać do murów budynku, doprowadzając w końcu do ich niszczenia. W połączeniu z wysoką temperaturą panującą w niewietrzonym pomieszczeniu tworzy to dogodne warunki do rozwoju pleśni i grzybów. Ich zarodniki są jedną z częstszych przyczyn alergii, a grzybnie mogą wnikać głęboko w mury, co nie tylko utrudnia ich wytępienie, ale także doprowadza do trwałego uszkodzenia ścian i sufitów. Jeśli więc zaparowane szyby to częsty widok w Twoim domu, jest to jasny sygnał nieprawidłowej wentylacji pomieszczeń.

W pozbawionym przepływu powietrza pomieszczeniu tlen bardzo szybko się zużywa – jego stężenie maleje na rzecz wydychanego przez nas dwutlenku węgla. Sytuacja ta jest szczególnie niebezpieczna w pomieszczeniach, w których spalane jest paliwo (np. kotłowni, kuchni z kuchenką gazową czy w pokojach z piecykami) – bez odpowiedniej ilości tlenu proces ten nie będzie przebiegał prawidłowo, co zaowocuje produkcją tlenku węgla (czyli tzw. czadu). Ten bezwonny i bezbarwny gaz nie bez przyczyny jest nazywany „cichym zabójcą” – łączy się z hemoglobiną zamiast tlenu (ma z nią wyższe powinowactwo), doprowadzając do niedotlenienia tkanek, które może skutkować śmiercią.

Ponadto w zalegającym dłużej powietrzu kumulują się także różne zanieczyszczenia – kurz, pyły i związki pochodzące z utleniających się powierzchni lakierów, klejów i innych substancji, które pokrywają np. meble czy posadzki. Jeśli dodamy do tego jeszcze dym papierosowy, otrzymamy naprawdę szkodliwy klimat.

Częste i długotrwałe przebywanie w pomieszczeniach, do których nie napływa świeże powietrze, może też być przyczyną rozwoju zespołu dolegliwości określanych zbiorczo jako syndrom chorego budynku (w skrócie SBS od sick building syndrome). Syndrom ten objawia się podrażnieniami oczu i błon śluzowych gardło-nosa, bólami i zawrotami głowy, przewlekłym przemęczeniem, mdłościami i omdleniami. W dalszej perspektywie czasu dolegliwości związane z SBS mogą rozwijać się w poważniejsze schorzenia.

Dbanie o jakość powietrza jest zatem kluczowa dla zachowania dobrego zdrowia i samopoczucia mieszkańców – zużyte powietrze może być bardzo groźne i nie powinno się lekceważyć problemów z wentylacją.

Rodzaje systemów wentylacji

Choć można się spotkać z wieloma różnymi systemami wentylacyjnymi, na ogół rozróżnia się je na cztery typy – grawitacyjną, mechaniczną wywiewną, mechaniczną nawiewno-wywiewną i mechaniczną z odzyskiem ciepła.

Wentylacja grawitacyjna (inaczej naturalna) pracuje w oparciu o gęstość ciepłego i zimnego powietrza. Jest to najprostszy, a zarazem najtańszy system wentylacyjny. Pierwotnie powietrze napływało do budynku przez nieszczelności w stolarce okiennej, jednak obecnie szczelność okien wymaga zastosowanie nawiewników. Wysokiej jakości wielofunkcyjne nawiewniki dostarcza firma Brevis – producent nawiewników akustycznych, antysmogowych i antyalergicznych. Niestety działanie wentylacji grawitacyjnej jest uzależnione od warunków atmosferycznych – może wywoływać zbyt intensywny przepływ powietrza, gdy różnica w temperaturze powietrza między wnętrzem budynku a zewnętrzem jest duża.

Wentylacja mechaniczna wywiewna działa na podobnej zasadzie z jedną istotną różnicą – ciąg wentylacyjny, a więc i wymianę powietrza, wymusza tutaj wentylator usuwający powietrze na zewnątrz. Dzięki temu warunki atmosferyczne nie wpływają na jej sprawność. Jest to również dość tanie i proste rozwiązanie, a przejście z wentylacji grawitacyjnej na wywiewną nie wymaga dużej ingerencji w kanały wentylacyjne – wystarczy zamontować wentylator.

Wentylacja mechaniczna nawiewno-wywiewna zapewnia wymianę powietrza dzięki dwóm wentylatorom – umieszczony w czerpni nawiewa czyste powietrze z zewnątrz, a ten w wyrzutni wciąga powietrze do kanałów wywiewnych i wyrzuca je z budynku. Wymiana powietrza jest tutaj całkowicie niezależna od pogody, a intensywność pracy tego typu wentylacji mechanicznej może być bardzo łatwo regulowana. Ponadto napływające powietrze może być filtrowane i ogrzewane/chłodzone. Trzeba jednak mieć świadomość, że tego typu system wentylacji wiąże się z wyższymi kosztami – zarówno budowy, jak i eksploatacji – i jest całkowicie zależny od energii elektrycznej.

Wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła to tak naprawdę nawiewno-wywiewna wzbogacona o rekuperator (wymiennik ciepła). Urządzenie to pozwala odzyskiwać większość energii cieplnej z wywiewanego powietrza i wykorzystywać ją do ogrzania świeżego powietrza napływającego z zewnątrz. Pozwala to znacznie obniżyć koszty eksploatacyjne. Instalacja takiego systemu wentylacji jest właściwie niezbędna w domach energooszczędnych i pasywnych. Niestety koszt takiej instalacji jest całkiem spory.

Jak samodzielnie sprawdzić działanie wentylacji naturalnej?

O tym, czy nasza wentylacja działa prawidłowo możemy się przekonać dzięki bardzo prostemu testowi – wystarczy do tego kartka papieru i zapalniczka.

Najpierw musimy uchylić okno w danym pomieszczeniu, aby zapewnić ruch powietrza. Następnie do najbliższej kratki wentylacyjnej przykładamy kartkę papieru (jeśli znajduje się w tym samym pokoju, pamiętajmy o wcześniejszym zamknięciu drzwi). Jeśli przylgnie do niej, znaczy to, że kanały wywiewne działają prawidłowo.

Natomiast gdy odpadnie, z kanałami wywiewnymi jest jakiś problem – ogólny pogląd na sytuację da nam wspomniana zapalniczka. Gdy po przystawieniu do kratki jej płomień odchyla się ku niej, znaczy to, że wentylacja nadal działa, ale skuteczność wymiany powietrza jest obniżona. Jeśli płomień kieruje się w stronę przeciwną, w mieszkaniu powstaje ciąg wsteczny – powietrze cofa się z kanałów wentylacyjnych. Natomiast gdy płomień się nie porusza – w wentylacji w ogóle nie ma ciągu.

Jak poprawić działanie domowej wentylacji?

Skuteczność usuwania zużytego powietrza można poprawić przynajmniej na kilka sposobów. Oto najczęściej stosowanych:

1. Czyszczenie kratek wentylacyjnych – choć jest to dość oczywiste posunięcie, często zdarza się, że o nim zapominamy.
2. Nasady kominowe – wentylacja grawitacyjna może zostać wyposażona w specjalne turbiny zakładane na komin – powstanie wtedy wentylacja hybrydowa. Przy wystarczającym ciągu będzie działać jak grawitacyjna, a gdy wymiana powietrza nie będzie wystarczająco skuteczna, uruchomi się turbina stabilizująca ciąg. To tanie rozwiązanie niewymagające ingerencji w system wentylacyjny.
3. Wentylacja okienna – nawiewniki okienne to skuteczny nawiew powietrza do pomieszczeń w domach z wentylacją grawitacyjną, hybrydową i mechaniczną wywiewną. Urządzenia te pozwalają dostarczyć odpowiednią ilość powietrza bez konieczności otwierania okien, co jest szczególnie ważne w sezonie grzewczym. 
4. Zastosowanie wentylacji mechanicznej – już prosty wentylator wywiewny może sprawić, że zużyte powietrze jest usuwane znacznie sprawniej. Jeśli dodamy do tego turbinę nawiewną, będziemy mogli dostosować napływające ilości powietrza do aktualnych potrzeb. W połączeniu z rekuperatorem będzie to stanowić zabezpieczenie przed stratami ciepła i zbyt niską temperaturą nawiewanego powietrza.

Podstawowe błędy związane z wentylacją pomieszczeń

Na koniec przedstawimy jeszcze krótkie zestawienie niestety wciąż częstych błędów, przez które dom nie będzie właściwie wentylowany. A są to:

• zaklejanie kratek i zastawianie kanałów wentylacyjnych meblami;
• niewłaściwy montaż nawiewników okiennych i zaklejanie ich wylotów;
• niezapewnienie bezpośredniego napływu powietrza w pomieszczeniu, w którym spalane jest paliwo (np. kuchni z kuchenką gazową);
• montaż nawiewników, gdy dom ma nawiewno-wywiewną wentylację.

Prawidłowa wentylacja w domu – podsumowanie

Skuteczna wentylacja w mieszkaniu nie tylko zapewnia nawiew powietrza do każdego pomieszczenia, ale też odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu skutkom zalegania powietrza zużytego. Usuwa ona bowiem szkodliwe substancje, które mogłyby się gromadzić we wnętrzu budynku, chroniąc tym samym zdrowie (a nawet życie) mieszkańców. Warto więc dbać o jej prawidłową pracę i wystrzegać się błędów związanych z jej eksploatacją.